نام های دیگر:دهان گشاد, کبابه شکافته, کبابه دهنگشاد, کبابه دهن شکافته, فاخره, فاغره, فارغه, فاغره ابن سینا.

.clavalier, xanthoxyle, clavalier poivre, tooth ache tree

مشخصات:

دهان باز میوه ی گیاهی است از خانواده ی Rutaceae و شامل گونه های مختلف.به طور کلی این گیاه به صورت درختچه هایی هستندبابرگهای متناوب مرکب، برگچه ها در ردیف های پری فرد یاساقه درختپه تیغ دار،چوب آن زرد رنگ و کمی معطر می باشد.میوه ی آن در ابعادنخود و تا نصف آن شکافته و داخل آن دانه ی کوچکی مانند فلفل سیاه ولی براق و معطر و خوشبو قرار دارد.میوه دهان باز را معمولا از هند و آفریقا به ایران می آورند.

طبیعت آن: گرم و خشک است.

خواص درمانی میوه ی دهان باز:

۱- آن را بخوریدمحلل و قابض است،برای امراض سرد دماغی مانند جنون و… مفید است،بادهای غلیظ را تحلیل می برد،برای تقویت معده و هاضمه و کبدسرد مفید است،برای اسهال سرد نافع است و شکم را بند می آورد.

۲- بوییدن آن برای تقویت دماغ مفید است.

تذکر: در افراد گرم مزاج ایجاد سردرد می کند.

مصلح آن: کافور،نیلوفر،گلاب و روغن بادام می باشد.

مقدار خوراک فاخره تا ۸ گرم در روز است.

موارد مصرف و خواص انواع دهان بازبه صورت زیر است:

۱- نوع xanthoxyloides

از جوشانده برگها به عنوان مسهل و نیز درمان زخم های جذام، تسکین دندان درد و قطع اسهال استفاده می شود. از دم کرده سر شاخه های جوان یا جوشانده پوست درخت نیز به صورت غرغره در دهان برای دندان درد استفاده می گردد. از له شده پوست درخت برای تحلیل ورم و تسکین دردهای بعد از زایمان (مخلوط با سرکه به صورت موضعی) و روماتیسم استفاده می شود. از جوشانده پوست درخت برای کنترل استسقاء و از عصاره پوست درورم ملتحمه چشم و از گرد ریشه برای التیام زخم ها از جمله زخم سیفیلیس و جذام و از جوشانده ریشه گیاه با غلات به عنوان تب بر و از جوشانده ریشه گیاه به عنوان ضد کرم معده و از گرد نرم ریشه مخلوط با ادویه تند مانند فلفل در تسکین درد دندان پوسیده و از جوشانده پوست ریشه برای تسکین درد دندان و دردهای سرطانی استفاده می شود.

۲- گونه  gilletti

از جوشانده برگ و دانه در تپش قلب به صورت خوراکی استفاده می شود. پوست ساقه گیاه مخدر است و به صورت جوشانده در کمر درد و ناراحتی های مجاری ادرار و تناسلی استفاده می شود. از جوشانده مخلوط پوست درخت و دانه های فلفل سبز در روماتیسم و کمر درد استفاده می شود و مخلوط گرد پوست با دانه های فلفل در آبله و سیفیلیس گلو کاربرد دارد وبرای تسکین درد دندان و سرطان از پوست ریشه استفاده می گردد.

۳- گونه  avicennae

در هند و چین از پوست بسیار تلخ این گیاه به عنوان یک تونیک عالی تقویتی استفاده می شود و در فیلیپین، جوشانده ساقه های گیاه را برای تقویت معده و به عنوان تریاق و ضد سم مار می خورند.

۴- گونه piperitum

در کره، چین و ژاپن از برگ های گیاه به عنوان پاد زهر و ضد سم استفاده می شود شیره برگ های تازه گیاه را روی محل گزش حشره و بریدگی و خراش پنجه گربه می مالند. پوست گیاه مقوی و تب بر است، اگر میوه گیاه خورده شود برای درمان گل مژه مفید است. مهم ترین مصرف میوه، ضد کرم بودن آن است. پوست میوه معرق، ضد اسپاسم، ضد اسهال، مقوی معده و ضد کرم معده است و در ناراحتی های ریه و برنش و استسقاء ، اسهال، تکرر ادرار و هر نوع بیماری همراه آب آوردن بافتها مفید است.مصرف میوه در موارد تب ناشی از ناراحتی ریه ممنوع است.

این گیاه برای ازدیاد نیروی جنسی مفید است. از گرد پوست میوه ی مخلوط با سرکه حب هایی برای جلوگیری و قطع سکسکه تهیه میکنند.از پوست میوه ی مخلوط با سرکه در بیماری های دندان استفاده می شود. دانه ی بدون پوست مد راست و برای درمان استسقاء ، ترشحات سفید مهبل و ذات الجنب مورد استفاده است. از مخلوط گرد پوست میوه با سرکه ، لوسیونی تهیه می شود که در درمان گال مؤثر است.

۵- گونه های budrunga و limonella

در هند ازمیوه گیاه به عنوان قابض، محرک، مقوی معده و رفع سوء هاضمه های ناشی از بیماری های طحال که به شکل اسهال است، استفاده می شود. برای تسکین درد روماتیسم میوه را همراه عسل می خورند. پوست ریشه ی گیاه مدر است و در بیماری کلیه مصرف می شود. در فیلیپین از خوردن جوشانده پوست درختچه برای تسکین درد سینه استفاده می شود. برای معالجه درد معده پوست درخت را له کرده با روغن مخلوط نموده و روی معده می مالند. جویده و له شده پوست درخت مخلوط با بزاق را روی محل مارگزیدگی می گذارند.

۶- گونه acanthopodium

درهند از میوه و پوست درختچه به عنوان مقوی و تب بر، و رفع سوء هاضمه و درمان وبا استفاده می شود. سر شاخه های سبز گیاه و میوه ی آن در رفع دندان درد و به عنوان باد شکن و مقوی معده مورد استفاده است.

۷- گونه nitidum

در چین از میوه ی گیاه برای تسکین درد دندان ، معالجه ی آفتاب زدگی، وبا و داروی ضد کرم کودکان استفاده می شود.عصاره ی ریشه در درمان خنازیر، مار گزیدگی و نرم کردن سینه مورد استفاده است.

در تایوان از جوشانده ی سر شاخه های سبز و جوان گیاه به عنوان خنک کننده و ضد سرفه و ضد عفونی کننده و از غرغره آن برای رفع التهاب گلو ستفاده می شود.

در هند و چین از میوه به عنوان قابض، ضد کرم ،باد شکن ، معرق، محرک و تب بر استفاده می شود و در معالجه ی نزله ، قطع ترشحات مخاطی و خونروی رحم، تسکین درد روماتیسم و کمر درد کاربرد دارد. ریشه آن نیز معرق، تب بر و قاعده آور است و از برگها در درمان استسقاء و قولنج ستفاده می شود.

در شبه جزیره ی مالایا وست ه شده و کوبیده درختچه را برای تسکین دندان درد در حفره ی دندان می گذارند.

۸- گونه armatum

در چین، تایوان و شبه جزیره ی هند و چین از میوه ی گیاه به عنوان ضد کرم استفاده می شود. از مخلوط گرد میوه و سرکه در بیماری دندان و جرب استفاده می گردد. گرد گیاه حشره کش است. از جوشانده ی ریشه گیاه در درمان گزش مار سمی و همچنین بیماری های گوارش استفاده می شود. خوردن گرد دانه های گیاه برای تقویت معده مفید است و اسانس آن ضد عفونی کننده، ضد نزله و زایل کننده بو است.