دم اسب از جمله گیاهان دارویی است که از قدیم در اروپا و چین بکار می‌رفته‌است. در فارسی به آن «دم اسبی»، «دم اسب» نیز می‌گویند. درکتب طب سنتی با نامهای «ذنب الخیل» و «ذنب الفرس» از آن نامبرده شده‌است. به فرانسوی آن را Prele des Queue do cheval , Queue do renard , champs , Bottle brush Equisetum می‌نامند. گیاهی است از تیره Equisetaceae نام علمی آن Equisetum arvense L. می‌باشد.

دم اسب چون دارای مقدار زیادی سیلیس می‌باشد بنام سیلیس Silica نیز معروف است. دم اسب گیاهی علفی، دائمی، بند بند و ریزوم دار است و ریزوم آن حامل دو نوع ساقه هوایی است. ساقه‌ای که به رنگ قرمز است و در اوایل بهار ظاهر می‌شود و ساقه دیگری که به رنگ سبز است و نازا می‌باشد و بعد از ساقه قرمز رشد می‌کند. مصرف طبی دم اسب به ساقه سبز آن محدود می‌شود.

مشخصات :

به طور کلی گیاهان جنس دم اسب از گیاهان بی گل و نهانزادان آونددار چند ساله هستند. همه آنها دارای برگهای کوچک رشد نکرده می‌باشند به طوری که ساقه هوایی آنها ظاهراً بدون برگ است ولی وقتی خوب دقت شود در گره‌ها و بندهای متعددی که ساقه دارد برگهای رشد نکرده‌ای به صورت فلس‌های کوچک سیلیسی و لخت دیده می‌شود. دم اسب دو نوع ساقه هوایی دارد، ساقه‌های بارور که در اوایل بهار ظاهر می‌شوند و رنگ آنها قرمز بدون سبزینه و دیگری ساقه‌های نازا که پس از آن ظاهر می‌شوند و رنگ آن سبز و کمی قطورتر است.

وجود مقادیر زیاد ترکیبات سیلیس در این گیاه موجب شده تا ساقه‌های آن زبر و خشن باشد. از اینرو از دیرباز، برای تمیز کردن ظروف آشپزخانه و حتی تراشیدن زبری‌های چوب، از ساقه‌های آن استفاده می‌شده است.
گیاه دم اسب دارای ساقه زیرزمینی بسیار دراز، افقی و بندبند است و در هر بند تورمی غده‌ای شکل دیده می‌شود و ریشک‌های آن که بر ساقه زیرزمینی اتصال دارند در خاک فرورفته‌اند. دم اسب از علف‌های هرز لجوج و مبرم است که معمولاً در نقاط مرطوب در جوی‌ها و باتلاقها می‌روید. بلندی آن ۶۰–۵۰ سانتی‌متر است و در طب سنتی از ساقه‌های نازای گیاه که سبزرنگ و قطورتر است به عنوان دارو استفاده می‌شود.

این گیاه در اروپا و آسیا انتشار دارد. در فرانسه و برخی کشورهای اروپایی از داروهای مورد توجه‌است. در هند در ارتفاعات هیمالیا و در ایران در مناطق شمال ایران، در گرگان، بندرگز، و پیربازار رشت و در آذربایجان، تبریز و رنجناب به طور خودرو دیده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی :

در گیاه دم اسب وجود روغن چرب، سیلیسیک اسید، لینولئیک اسید، اکیستونین، اکیستیک اسید و اکیستین تأیید شده‌است. بعلاوه در گیاه یک ماده تلخ و مقدار کمی اکسالیک اسید، مالیک اسید، نوعی ساپونین و… وجود دارد. در گیاه تازه ۱۵-۳ درصد و در خاکستر گیاه تا ۷۰ درصد سیلیس یافت می‌شود.

خواص گیاه دم اسبی

۱- گیاه دم اسبی ادرار آور است :

گیاه دم اسبی به دفع آب بدن کمک می کند و حجم ادرار را تا ۳۰ درصد افزایش می دهد. این گیاه به کاهش وزن و دفع چربی های تجمع یافته در ناحیه ی شکم کمک می کند. اگر دچار مشکلاتی مانند احتباس آب، چاقی مفرط، اسیداوریک زیاد، آرتریت و نقرس هستید، می توانید به این گیاه اعتماد کنید. گیاه دم اسبی از بروز بیماری های دستگاه ادراری جلوگیری کرده و خطر بروز سنگ کلیه و مشکلات پروستات را کاهش می دهد.

۲- گیاه دم اسبی برای تقویت استخوان ها :

گیاه دم اسبی حاوی میزان بالایی سیلسیوم است و به سلامت استخوان ها کمک می کند. مصرف گیاه دم اسبی برای افراد سالمند و افرادی که از مشکل شکستگی استخوان رنج می برند توصیه می شود چون به تقویت استخوان ها و تثبیت کلسیم در آنها کمک می کند.علاوه بر این گیاه دم اسبی برای تقویت تاندون ها موثر بوده و در نتیجه باعث کاهش آسیب های ورزشی می شود. این گیاه برای پارگی لیگامنت ها و کشیدگی عضلانی مفید است و از بروز پوکی استخوان در خانم ها جلوگیری می کند.

۳- خواص گیاه دم اسبی برای قطع خونریزی ها :

گیاه دم اسبی حاوی اسیدپکتیک و گالیک است که از خونریزی جلوگیری می کنند. در واقع این گیاه برای قطع خونریزی بینی، خون در ادرار و خونریزی شدید ماهانه مناسب است.جهت بندآوردن خون شیره تازه این گیاه را می‌توان استفاده کرد.جهت جلوگیری از خون دماغ شیره این گیاه را در بینی بچکانید. جهت درمان خونروی‌های داخلی اعم از ریوی یا احشایی و رحمی از دمکرده گیاه دم اسبی روزی ۳ فنجان بنوشید. جهت درمان اخلاط خونی از جوشانده دم‌اسب استفاده گردد.

۴- گیاه دم اسبی مفید برای عفونت های مجرای ادراری :

گیاه دم اسبی برای معالجه ناراحتی پروستات، عفونت های مجرای ادراری، دفع سنگ کلیه و کیست به کار برده می شود. (جهت بیماری‌های کلیه و دفع سنگ کلیه از دمکرده دم‌اسب هر ۶ ساعت یک فنجان بنوشید.)

۵- خواص گیاه دم اسبی برای مجرای تنفسی :

استنشاق بخار دم کرده گیاه دم اسبی، گرفتگی مجرای تنفسی را باز می کند.برای رفع سرفه های خشک، برونشیت، گرفتگی مجرای تنفسی و تب مربوط به سرماخوردگی و آنفلوآنزا، روزی ۲ لیوان دم کرده این گیاه را میل کنید. گیاه دم اسبی به دفع آب بدن کمک می کند و حجم ادرار را تا ۳۰ درصد افزایش می دهد

مصرف موضعی گیاه دم اسبی

۱- گیاه دم اسبی برای درمان مشکلات پوستی :

اگر از مشکلات پوستی مانند اگزما، درماتیت و یا هر مشکل دیگری رنج می برید می توانید به گیاه دم اسبی اعتماد کنید. این گیاه برای درمان زخم های سطحی و همچنین بهبود سریع جای زخم فوق العاده است.

۲- گیاه دم اسبی برای بهبود وضعیت موها و ناخن ها :

سیلیکای موجود در آن ، باعث تقویت و رشد مو می شود. از طریق ماساژ دادن موها با گیاه دم اسبی می توان از ایجاد موخوره پیش گیری کرد.گیاه دم اسبی به پیشگیری از کچلی و بروز شوره سر کمک می کند. این گیاه باعث تقویت ناخن های شکننده شده و سرعت رشد آنها را بالا می برد. می توانید از شامپوی این گیاه استفاده کنید. برای تقویت ناخن هایتان نیز کافیست دم کرده آن را به ناخن ها بزنید. مصرف دمنوش آن نیز برای تقویت مو و ناخن ها موثر است.

۳- خواص گیاه دم اسبی برای به تاخیر انداختن پیری :

خاصیت آنتی اکسیدانی این گیاه برای پیشگیری از پیری زودهنگام و ایجاد چین و چروک روی پوست موثر است. با توجه به اینکه این گیاه خواص احیاکنندگی دارد می تواند برای کاهش ردپای گذر زمان و خط و خطوط لب ها و دور چشم ها موثر باشد.

۴- گیاه دم اسبی برای لاغری و رفع سلولیت :

ماساژ دادن پوست دارای سلولیت با گیاه دم اسبی، باعث کاهش این توده های چربی می شود. گیاه دم اسبی به لاغری ناحیه ی شکم، ران ها و پهلوها کمک می کند.

عوارض جانبی مصرف گیاه دم اسبی

این گیاه را نباید اطفال خردسال و زنان حامله مصرف کنند. مقدار مصرف زیاد آن نیز ممکن است باعث ناراحتی معده و اختلال در دستگاه هضم و اسهال شود. مصرف بیش از حد گیاه دم اسب به علت داشتن ماده شیمیایی اکیستین ایجاد مسمومیت می نماید و حیواناتی که به میزان زیاد از این گیاه مصرف می کنند دچار تب و لاغری می باشند ، ضربان قلب آن ها نامنظم و عضلات آن ها ضعیف می باشد.

گیاه دم اسبی را نباید بیش از شش هفته مصرف نمود زیرا باعث التهاب دستگاه گوارش می شود .Thiamase یا ماده سمی گیاه دم اسبی باعث عدم تعادل ، اختلالات حرکتی ، در نهایت باعث کومت و مرگ می شود . همچنین گیاه دم اسبی دارای مقداری سلنیوم می باشد و مصرف زیاد آن موجب نقص مادرزادی می شود . لذا زنان باردار بهتر است از آن استفاده نکنند .

در بیماری های قلبی و کلیوی به دلیل اثرات مدری آن که موجب افزایش دفع پتاسیم می شود منع مصرف دارد و با توجه به مقادیر زیاد سیلیکای معدنی و سمیت گزارش شده از جویدن ساقه های این گیاه ، مصرف آن در کودکان مجاز نمی باشد . همچنین مصرف طولنی مدت گیاه دم اسبی به شکل پودر ، با توجه به مقادیر زیاد سیلیکای معدنی در آن و فعالیت تیامیناز این گیاه ممنوع است.

طرز استفاده

دم کرده : یک قاشق مربا خوری از گیاه خشک را در یک لیوان آب جوش ریخته و برای مدت ۱۰ دقیقه دم کنید .

جوشانده : مقدر ۱۰۰-۸۰ گرم گیاه خشک را در یک لیتر آب جوش ریخته و بگذارید برای مدت نیمساعت بجوشد سپس آنرا صاف کرده و بمقدر یک فنجان قبل از هر غذا بنوشید .

شراب دم اسب : ۳۰ گرم گیاه خشک را در یک لیتر شراب سفید ریخته و بمدت دو هفته بگذارید بماند البته هر روز آنرا تکان دهید پس از این مدت آنرا صاف کرده و در شیشه دربست نگهدری کنید . مقدر مصرف آن یک لیوان صیح ناشتا می باشد . و معمولا برای بند آوردن خونریزی استفاده می شود . از این شراب برای شستشوی زخم ها نیز می توان استفاده کرد .

گرد دم اسب : گیاه خشک شده را در آسیاب برقی بریزید تا بصور پودر داراید . مقدر مصرف پودر یک گرم قبل زا هر غذا است .

هشدار

– مصرف این گیاه به خانم های باردار و شیرده توصیه نمی شود.
– مصرف این گیاه نباید بیش از چهار هفته ی متوالی باشد.
– استفاده ی خارجی آن روی پوست نیز نباید بیش از شش هفته باشد.
– اگر با مصرف گیاه دم اسبی دچار علائم غیرعادی شدید، خیلی سریع مصرف آن را قطع کنید.
– اگر از مشکل خاصی رنج می برید، قبل از شروع مصرف حتما با یک متخصص طب سنتی یا عطار مشورت کنید.