شنبلیله گیاهی است علفی ، یکساله و به ارتفاع تا ۵۰ سانتیمتر . بر گهای این گیاه بیضی شکل با نوک مدور که حدود نصف بالای پهنک آن داندانه دار است.

برگها مرکب از سه برگچه بوده که از یک نقطه منشعب می شوند. گل ها منفرد ، به رنگ زرد روشن و گاهی بنفش مایل به سفید هستند.میوه ی شنبلیله بصورت نیام خمیده ، بطول تا ۱۱ سانتیمتر و حاوی تا ۲۰ دانه است.

دانه های به رنگ زرد نارنجی و گاهی قهوه ای رنگ است. این دانه ها بطول تا ۶ میلی متر و عرض تا ۳ میلی متر هستند. قسمت مورد استفاده گیاه ، دانه های آن است که دارای بویی معطر و طعمی تلخ می باشند. این گیاه در نقاط مختلف ایران کشت می گردد. برگ شنبلیله بعنوان سبزی در انواع غذاها و ادویه جات به مقدار زیاد در ایران ، مورد مصرف است.

تاریخچه :

دانه ی گیاه شنبلیله اروپایی برای قرن ها بعنوان ادویه در آشپزخانه و در طب سنتی نیز تقریبا به همان قدمت ،‌برای درمان کورک ، دیابت ، سلولیتیس و سل بکار می رفته است. عصاره ی دانه شنبلیله بعنوان جایگزینی طعم شربت افرا استفاده میشود. دانه ی این گیاه از پروتئین بالایی برخوردارست. خود گیاه نیز بمنظور علوفه ی دام کشت می شود. بعد از استخراج تجاری ( دیوسژنین که بعنوان ماده ی طبیعی در تولید استروئید تجاری بکار می رود ) ،‌تفاله ی دانه های غنی از نظر نیتروژن و پتاسیم را بعنوان کود شیمیایی مورد استفاده قرار می دهند.شنبلیله ، بومی نواحی مدیترانه است. درنواحی اوکراین ، هند و چین بطور وسیع کشت می گردد. بیشترین صادرات این گیاه ، از طریق کشت در کشورهای هند ، مراکش ، چین و ترکیه صورت می گیرد.

ترکیبات :

حدود ۶۵- ۴۰ درصد دانه ها را مواد قندی که عمدتاً مربوط به موسیلاژ روی دانه هاست ، تشکیل می دهد. حداقل هفت ساپونین تحت نام های گراکونین ها در دانه ها گزارش شده اند. همچنین حدود ۹/۰ – ۱/۰ درصد دیوسژنین و مقداری آلکالوئید از جمله تری گونلین ، ژنتیانین و کارپائین ، مقداری ترکیب کومارینی و سار ساپوژنین ، اسمیلاژتین و یوکاژتین در دانه ی شنبلیه جدا و شناسایی شده اند. ترکیبات دیگر دانه ها شامل نشاسته ، مواد فیبری ، روغن ثابت به میزان ۱۰-۶ درصد ، اسانس به مقدار بسیار کم و فلاونوئید هایی از جمله ویتکسین هستند.

خواص:

۱- از شنبلیله بطور موضعی به شکل خمیرو پماد ( مرهم ) جهت درمان جوش ها ، سوختگی ، التهابات و اگزما استفاده می شود. در طب عوام ، پودر آن بصورت خوراکی بعنوان یک منبع موسیلاژ در نزله های قسمت فوقانی تنفسی ، سه تا چهار مرتبه در روز و هر دفعه به میزان یک قاشق غذاخوری مصرف شود.

۲- آزمایش روی حیوانات آزمایشگاهی ، نشان داده است که عصاره ی آبی آن می تواند زخم معده را درمان کند.

۳- یکی از اثرات اصلی و خوب آن کاهش قند خون است که می تواند در افراد دیابتی مورد مصرف قرار گیرد.

۴- خواص دیگر آن شامل اثرات ضد التهاب ، مقوی قلب ،‌خواص ضدمیکروبی ، کاهش کلسترول خون ، ادرار آور و کاهش ورم می باشند ، که بطور خوراکی موثر است.

۵- خواص دیگری که از قدیم برای دانه شنبلیله معتقد بودند و در تحقیقات اخیر مورد تایید قرار گرفته است ، شامل اثرات خلط آور ، زیاد کننده ی شیر و ملین آن است.

عوارض جانبی :

مصرف بیش از اندازه ی دارویی ممکن است باعث سردرد ، تعوع و تحریکات پوستی گردد. همچنین با توجه به اثرات تحریکی رحم ، باید در زمان حاملگی و شیردهی با احتیاط مصرف شود.

طریقه و مقدار مصرف :

تهیه ی چای : بر روی یک گرم پودر دانه ، یک استکان آب سرد ریخته و حداقل سه ساعت نگه می داریم ؛ سپس آن را صاف کرده و میل می کنیم. از سویی چون محلول تلخ است می توان آن را با کمی عسل شیرین نمود. این عمل را می توان ۵ بار در روز تکرار کرد ؛‌زیرا مصرف عادی پئدر دانه ها تا ۵ گرم در روز مجاز است.

مهمترین اثرات گزارش شده ی دانه شنبلیله :

ضد درد ، ضد آترواسکلروز ، ضد التهاب ، ضد عفونی کننده ، ضد نفخ ، ضد اسپاسم ، ضد سرطان ، پایین آورنده ی قند خون ، افزایش دهنده ی میل جنسی ، قابض ، مقوی قلب ، صفرا آور ، ملین ، خلط آور ، کاهش دهنده ی کلسترول خون ، کاهش دهنده ی چربی خون ، کاهش دهنده ی پرفشاری خون ، کاهش دهنده ی تری گلیسرید خون ، شیر افزا ، مسهل ، اکسی توسیک ، مقوی رحم و ضد کرم .

نکات قابل توجه :

۱- چون دانه ی شنبلیله سفت و سخت می باشد ، برای کسب اثرات آن باید آنها را با آسیاب های کوچک بصورت پودر در آورد .

۲- پودر تهیه شده را می توان روی غذا پاشیده و سپس مصرف نمود و یا بروی مقدار حدود ۵ گرم آن ، یک لیوان آب اضافه کرد و سپس ۵ دقیقه جوشانید ؛ پس از آن صاف کرد و میل نمود.

۳- در صورتی که میزان قند خون بالا باشد ، نمی توان برای کنترل آن بطور مستقل از دانه ی شنبلیله استفاده کرد ؛ زیرا میزان کاهش قند خون ، توسط دانه ی شنبلیله محدود است.

۴- افراد دیابتی که می خواهند از دانه ی شنبلیله به عنوان کاهش دهنده ی قند خون استفاده کنند ، بهتر است روزی تا ۵ گرم از آن را بطریقی که ذکر شده است مصرف نمایند و پس از دو هفته با آزمایش قند خون کارایی دانه را از نظر موثر بودن ، قدرت تاثیر و میزان کاهش قند خون دریابند. چون کنترل قند خون مساله بسیار با اهمیتی است که عدم توجه به آن می تواند خسارت جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد.

۵- در طب سنتی خاورمیانه بخصوص در بالکان از قسمت هوایی ( برگ ها ) شنبلیله بعنوان ضد کرامپ ها ( دل درد ) بخصوص وقتی همراه دردهای زمان قاعدگی و اسهال و یا مشکلات روده ای معدی باشد استفاده می کنند.

بهترین زمان برداشت قسمت های هوایی تابستان است.

۶- چون پودر دانه های شنبلیله تلخ می باشد ، برای استفاده راحت تر آن می توان پودر را در کپسول های ۵۰۰ میلی گرمی خالی که در داروخانه ها موجود می باشند ،‌پر کرده و مصرف نموده . جنس این کپسول ها اکثرالاتین می باشد و خوراکی بوده و هیچ عارضه ای به دنبال ندارند.